Wat is Vipassana? - SIMsara (2024)

Vipassana meditatie is in feite erg simpel. Het principe is: ‘aandachtig zijn’, je (voortdurend) bewust zijn van wat er hier en nu plaats vindt. Dat kan eigenlijk van alles zijn, b.v. je lichaam, je ademhaling, je gedachten, je gevoelens of je emoties. Maar ook je zintuigindrukken: iets wat je hoort, ziet, voelt, ruikt en proeft. Deze meditatievorm onderscheidt zich b.v. van vormen van concentratie-meditatie, waarbij de aandacht uitsluitend op één object wordt gericht. Dat kan b.v. een mantra, kaarsvlam of een figuur zijn. Door het richten van de aandacht op één object en het negeren van al het andere wat er op je afkomt, kun je tot rust en stilte komen. Maar in de regel is deze rust en stilte van tijdelijke aard. Bij Vipassana meditatie wordt als hulpmiddel ook gebruik gemaakt van een meditatieobject om onze beweeglijke geest wat tot rust te brengen en als hulpmiddel om aandacht en concentratie te ontwikkelen. Als vast meditatieobject wordt in de regel het rijzen en dalen van de buik bij het in- en uitademen of het volgen van de gehele ademhaling gebruikt. Maar daarnaast laat je toe en observeer je alles waardoor je wordt afgeleid.

*) Bij het gebruik van het woord meditatie in dit artikel wordt Vipassana-meditatie bedoeld.

Hindernissen
In de praktijk zijn er nogal wat mensen die zich op de één of andere wijze tot meditatie aangetrokken voelen, maar er niet toe kunnen komen om het ook werkelijk te gaan beoefenen. Dat kan zijn om de volgende redenen:

• Een zekere huiver om te beginnen; men vindt het toch een hele stap.
• Het missen van iemand die de meest elementaire instructies kan geven; bijna iedereen ervaart, dat het zo maar op je eentje alleen thuis beginnen met mediteren niet werkt.

Bij dit proces moeten we (leren om) alles wat op ons afkomt – zoals b.v. gedachten, gevoelens en emoties – niet te veroordelen of te beoordelen. En die neiging hebben we allemaal. Door oefening leren we alle gedachten, gevoelens en emoties ‘toe te laten’. Meditatie is in het kort: het onbevooroordeeld observeren (helder waarnemen) van alle lichamelijke en mentale verschijnselen die in ons bewustzijn verschijnen. Zo leren we om te gaan met allerlei gedachten en gevoelens en met onze emoties, zoals angst, kwaadheid, verdriet, jaloezie enz. We leren ook omgaan met prettige en pijnlijke ervaringen, met onze eigen beperktheden en de beperktheden van de mensen om ons heen. Het is een proces van aandacht ontwikkelen en jezelf openen. En hoewel het allemaal in feite simpel is – het vermogen om aandachtig zijn is altijd in ons aanwezig – het beoefenen wordt vooral in het begin dikwijls als moeilijk ervaren. We zijn gewend “iets te doen om iets te bereiken” en we willen zo graag onze zaakjes beheersen en sturen. We hebben het idee iets te moeten “doen” om onszelf te veranderen. Maar het aandachtig zijn en jezelf openen leidt vanzelf tot toelaten, acceptatie en transformatie. Via dit proces kom je tot harmonie in jezelf en dat leidt tot vrede en geluk.

Als je eenmaal met meditatie begonnen bent, kun je veelal met de volgende hindernissen worden geconfronteerd:

• Vooral in het begin is het voor velen moeilijk om langere tijd in een meditatiehouding te zitten. Men is het rechtop zitten niet (meer) gewend en na korte tijd krijgt men op één of meerdere plaatsen pijn.
• In de eerste periode krijgt men de indruk zo door gedachten en gevoelens overspoeld te worden en wordt men zo vaak afgeleid, dat men al gauw het idee krijgt nog niet aan meditatie toe te zijn.
• Nogal wat mensen verwachten (hopen) dat meditatie als een soort medicijn direkt tot innerlijke rust leidt. Dat hoeft aanvankelijk helemaal niet zo te zijn. Er kan zoveel onrust en emoties naar boven komen, dat men het gevoel krijgt dat meditatie een averechtse uitwerking heeft.
• Vooral na een dag werken komt het nogal eens voor dat men last van slaperigheid heeft en moeilijk tot heldere aandacht kan komen.
• Er zijn mensen, die weliswaar begonnen zijn b.v. thuis te mediteren, maar op de één of andere manier denken dit alleen maar te kunnen doen als je er voor in de stemming bent. En dikwijls is men natuurlijk niet “in de juiste stemming”.

Meditatie onder leiding en in groepsverband
Een belangrijke hulp is om in groepsverband onder leiding te mediteren. Wanneer je met anderen mediteert onderga je de harmonie en de energie van de groep. Het is deze groepsenergie die het je gemakkelijker maakt dan wanneer je het in je eentje moet doen. Daarnaast zijn de instrukties en de inspiratie van een retraitebegeleider van belang om je door de moeilijkheden – die je ongetwijfeld tegenkomt – heen te loodsen. Het kontakt tussen student en begeleider is van wezenlijk belang voor de ontwikkeling van wederzijdse bemoediging en uitwisseling van kennis. Het is deze bemoediging en kennis die de drijfkracht vormen voor het leerproces van de meditatie. Een andere belangrijke hulp in het proces van de meditatie is geduld, want het is juist ongeduld dat vooruitgang bemoeilijkt. De eigenschap geduld wordt echter ook door meditatie ontwikkeld.

Hulpmiddelen
Men kan zitten in de (halve) lotushouding of de kleermakers-zit. Veel mensen in het Westen hebben ook het gemak ontdekt van een speciaal meditatie-bankje. Ja het is zelfs mogelijk te mediteren op een gewone stoel. Belangrijk is om op een ont-spannen wijze recht te zitten, zodat de ademhaling goed tot z’n recht kan komen, de energie gemakkelijk kan doorstromen en de houding langere tijd volgehouden kan worden. Een hulp is ook om te mediteren in een daartoe geschikte ruimte. Wanneer je thuis mediteert, is het aan te bevelen hiervoor een rustig plekje te kiezen en dit plekje daarvoor aan te houden. Het mediteren op een vaste tijd vormt eveneens een steun.

Motivatie tot meditatie
Omdat het beoefenen van meditatie niet altijd gemakkelijk is, is een goede motivatie belangrijk. Deze motivatie kan aanwezig zijn als gevolg van een natuurlijk vertrouwen hierin. Motiva-tie kan ook gewekt worden als men gaat inzien waartoe meditatie kan leiden of wanneer men dit bij intuïtie gaat aanvoelen. In het algemeen zal de motivatie door de beoefening van de meditatie versterkt worden.

Waartoe leidt meditatie?

• Voorkomen van spanningen, stress en onrust – In onze huidige maatschappij met z’n prestatiedrang en voor vele mensen hoge werkdruk, zijn er velen die last hebben van spanningen en stress. Meditatie leidt tot “los laten” en leert je anders om te gaan met jezelf, de ander en situaties. De oorzaak die telkens weer tot spanningen, stress en onrust leiden zal daardoor minder worden en tenslotte verdwijnen.
• Jezelf worden – Als we ons gedrag goed waarnemen (of als we ons daarvan bewust worden), gaan we merken dat we erg geconditioneerd zijn. Als gevolg van onze opvoeding, milieu en omgeving reageren we veelal volgens bepaalde vaste patronen. Dit gedragspatroon kan behoorlijk afwijken van wat bij ons past of wat we werkelijk willen. We zijn daardoor niet onszelf; het blijkt dan dat we niet in staat zijn om onszelf te zijn. En naarmate we minder onszelf zijn zal dat meer spanningen en gevoelens van onbeha-gen geven. De aandacht voor wat hier en nu gebeurt in de meditatie leidt ertoe dat we onszelf steeds meer bewust worden van deze condi-tioneringen. Via het proces van bewustworden, zal dit leiden tot het geleidelijk oplossen van die conditioneringen, die niet bij ons passen en zo zullen we steeds meer onszelf kunnen worden.
• Geluk vinden in onszelf – In onze drang om gelukkig te zijn, zijn we voortdurend bezig allerlei dingen na te jagen, waarvan we denken dat ze ons gelukkig(er) zullen maken. Dit kunnen zowel materiële als immateriële dingen zijn. We kunnen er soms zelf helemaal door bezeten zijn. Het kan een auto, diploma, funktie, partner enz. zijn; ja het kan van alles zijn. Maar wat blijkt als we het eenmaal bezitten? Onze vreugde en ons geluk is maar van korte duur; soms enkele uren, soms enkele dagen en hooguit enkele weken. En zodra deze vreugde, dit geluk is weggeëbd, richt onze aandacht zich weer op iets anders om te bezitten. Daarnaast zal naarmate iets waardevoller voor ons is, de angst groter worden, dat we het kwijtraken en zal de pijn ook groter zijn als we het verliezen. Kortom, er is op deze manier niets te verwerven dat ons blijvend geluk kan schenken. Via de weg van de meditatie gaan we inzien dat we niets buiten onszelf nodig hebben om echt gelukkig te zijn. Wellicht hebben velen wel eens een geluksgevoel onafhankelijk van uiterlijke omstandigheden meegemaakt! We leren ‘los te laten’, waardoor we tot ontspanning kunnen komen en de geest kan ‘thuiskomen’. Het achterna hollen van allerlei dingen hoeft niet meer, omdat het geluk vlakbij blijkt te liggen!
• Zuivering van de mind – Regelmatig hebben we moeite met bepaalde kanten in onszelf en bij mensen met wie we omgaan; dat kan zijn hebzucht, angst, jaloezie, ergernissen enz. Dat kan leiden tot schuldgevoelens en nog meer ergernissen, hetgeen weer een bedrukt gevoel geeft. Meditatie leidt tot het bewust worden van onze zgn. positieve en negatieve kwaliteiten en we leren daarmee om te gaan. Dit proces leidt ook tot een geleidelijke transformatie van onze zgn. negatieve kwaliteiten. Zo zal b.v. hebzucht transformeren tot vrijgevigheid en haatgevoelens tot liefde. Meditatie leidt tot zuivering van de geest. Boeddha vatte zijn leer als volgt in 3 korte zinnen samen: vermijd het kwade, doe het goede en zuiver je mind. Een andere uitspraak van hem is: naarmate iemands mind zuiverder is zal iemand gelukkiger zijn.
• Alles is tijdelijk – We kunnen ons in omstandigheden bevinden, dat ons kennelijk alles voor de wind gaat. Ook de historische Boeddha bevond zich als koningszoon in een dergelijke situatie. Hij had alles wat zijn hartje begeerde. Dat hij toch het paleis verliet en de weg van de meditatie koos, was omdat hij ging inzien dat alles tijdelijk en daardoor kwetsbaar is en dat b.v. ziekte, (de gebreken van) ouderdom en de dood onontkoombaar zijn.
• Leven in het hier en nu – Als we goed opletten (of ons daarvan bewust worden) zullen we merken, dat onze gedachten veelal met het verleden of de toekomst bezig zijn. Zo ontgaat ons het ‘hier en nu’, terwijl het heden juist de werkelijkheid vormt. Het verleden is immers voorgoed voorbij en bestaat niet meer terwijl de toekomst er nog niet is. Meditatie houdt per definitie in: leven in het ‘hier en nu’, omdat we onze aandacht richten op wat er ‘hier en nu’ is.
• Totale bevrijding – Evenals Boeddha deze had, bezitten we allen de potentie om tot totale bevrijding te komen

Terug naar de bron
Meditatie is niet iets om over te lezen of te praten. Maar, zoals iedere sport en pianospelen: het moet worden beoefend. En het is mogelijk om ieder moment te beginnen. Maar om tot de vruchten van meditatie te komen is het wel van belang om het regelmatig te beoefenen, bij voorkeur iedere dag en zoveel mogelijk op dezelfde tijd. In het begin kan dat b.v. 5 minuten zijn en langzaam kan dat worden uitgebreid tot b.v. 30 minuten of langer. Naarmate we intensiever meditatie beoefenen zal het gemakkelijker worden om ook in onze dagelijkse activiteiten alles met zoveel mogelijk aandacht (meditatief) te doen. Het wordt dan meditatie in ons dagelijks leven en het zal dan steeds gemakkelijker en meer vanzelfsprekend worden om te leven vanuit onze bron. In essentie zijn we die bron vol liefde en geluk.